Co Ci przychodzi na myśl, gdy słyszysz słowo „transakcja”? Zapewne sprzedaż towaru, świadczenie usługi czy udzielenie pożyczki (lub inna transakcja finansowa). Jednak w kontekście przepisów o cenach transferowych pojęcie „transakcji kontrolowanej” jest znacznie szersze – obejmuje bowiem wszelkie działania o charakterze gospodarczym, których warunki zostały ustalone lub narzucone w wyniku powiązań, i które można zidentyfikować na podstawie rzeczywistych zachowań stron.
Z tego powodu istnieją tzw. nietypowe transakcje – często pomijane, trudne do sklasyfikowania, a mimo to rodzące obowiązek dokumentacyjny i ryzyko podatkowe. Co to za rodzaje transakcji? Jakie są ich najpopularniejsze przykłady? Co grozi za niesporządzenie dla nich dokumentacji TP? Podpowiadamy!
Nietypowe transakcje – czyli co?
Nietypowe transakcje to operacje lub zdarzenia gospodarcze, które wymykają się standardowej kwalifikacji, czyli nie mogą być przypisane do transakcji finansowych, usługowych czy związanych z produkcją/dystrybucją. Co więcej, często nie kojarzą się powszechnie z pojęciem „transakcji”, a nawet mogą nie być widoczne w systemach finansowo-księgowych lub nie wynikać ze sprawozdania finansowego.
Mogą być jednak realizowane między podmiotami powiązanymi, a przez to – wymagać dokumentacji cen transferowych.
Dlaczego nietypowe transakcje są istotne dla dokumentacji cen transferowych?
Nietypowe transakcje często charakteryzują się trudnością w określeniu wartości rynkowej z powodu braku jednoznacznych kryteriów wyceny. Dodatkową trudnością jest brak porównywalnych danych rynkowych, co oznacza, że wycena tych transakcji wymaga indywidualnego podejścia i większej ostrożności analitycznej.
Co więcej, chociaż nietypowe transakcje wydają się mało znaczące, w rzeczywistości mogą mieć istotny wpływ na obowiązki dokumentacyjne oraz ryzyka podatkowe. Brak ich identyfikacji lub błędna ocena mogą skutkować koniecznością zapłaty zaległego podatku i odsetek, sankcjami karnymi i karno-skarbowymi czy odpowiedzialnością członków zarządu. W skrajnych przypadkach mogą prowadzić nawet do zastosowania klauzuli GAAR o przeciwdziałaniu unikania opodatkowania.
Transakcje nietypowe – najpopularniejsze przykłady
Jakie transakcje będziemy określali jako „nietypowe”? Poniżej przedstawiamy przykłady, z którymi najczęściej mamy do czynienia w praktyce biznesowej.
Transakcje rajowe
Transakcje rajowe odnoszą się do transakcji z podmiotami mającymi siedzibę w krajach stosujących szkodliwą konkurencję podatkową (np. Hongkong, Kajmany, Bahamy). Progi wynoszą dla nich odpowiednio 2,5 mln zł w przypadku transakcji finansowych oraz 0,5 mln zł dla transakcji innych niż finansowe.
Transakcje z podmiotami niezależnymi
Niektóre transakcje z formalnie niezależnymi kontrahentami mogą podlegać obowiązkom dokumentacyjnym, jeśli ich warunki zostały ustalone lub narzucone przez podmiot powiązany. Typowym przykładem jest sytuacja, w której polska spółka dokonuje zakupu towarów od lokalnego, niezależnego dostawcy, ale warunki tej transakcji – cena, terminy, rabaty – zostały wynegocjowane przez centralę grupy, będącą podmiotem powiązanym. Mimo braku formalnego powiązania z dostawcą, realny wpływ powiązań na warunki transakcji oznacza, że może zostać zakwalifikowana jako transakcja kontrolowana i podlegać (po przekroczeniu progu) obowiązkowi dokumentacyjnemu.
Transakcje z zagranicznym zakładem
Prowadzenie działalności poprzez zagraniczny zakład (polskiego lub zagranicznego podmiotu) może rodzić obowiązki z zakresu cen transferowych w związku z alokacją dochodu lub straty do zakładu.
Nieodpłatne świadczenia (np. gwarancje, poręczenia)
Transakcje, za które nie pobiera się wynagrodzenia, jak np. gwarancje finansowe, poręczenia, licencje do znaku towarowego udostępnione za darmo, są jednymi z najczęściej przeoczanych. Często nie księguje się ich jako koszt lub przychód – ale mają realną wartość ekonomiczną i wpływają na sytuację finansową stron. Ich „darmowość” nie zwalnia z obowiązku dokumentacyjnego, a wręcz przeciwnie: brak rynkowego wynagrodzenia może budzić pytania organów podatkowych.
Umowy wspólnego przedsięwzięcia (joint venture, konsorcja, spółki osobowe)
Umowy o wspólnym przedsięwzięciu, w tym umowy spółek osobowych zawarte między podmiotami powiązanymi, również mogą generować obowiązki z zakresu cen transferowych. Transakcją jest w tym przypadku nie tylko bieżące rozliczanie kosztów i zysków, ale już samo wniesienie wkładu do spółki. Co więcej, sposób podziału przychodów i kosztów między wspólnikami powinien odzwierciedlać warunki rynkowe – w przeciwnym razie może zostać zakwestionowany jako nierynkowy lub jako ukryta dystrybucja zysków.
Transakcje z osobami fizycznymi
Wypłaty dla członków zarządu, rady nadzorczej lub prokurentów, a także umowy pożyczek czy świadczenia usług z tego typu osobami fizycznymi uznawane są za transakcje kontrolowane. Te transakcje często nie są kojarzone z TP, ale zgodnie z obowiązującymi przepisami, jeśli dana osoba ma wpływ na kluczowe decyzje gospodarcze i jest powiązana z podmiotem wypłacającym wynagrodzenie, to transakcja między nią a podmiotem powiązanym może wymagać dokumentacji.
Restrukturyzacje
Przeniesienie funkcji, aktywów lub ryzyk między podmiotami powiązanymi (np. przeniesienie produkcji, klientów, całych linii biznesowych) traktowane jest jako transakcja restrukturyzacyjna, jeśli wpływa istotnie na zdolność do generowania zysku (np. spadek EBIT o ponad 20%). Takie operacje często wymagają złożonej analizy ekonomicznej oraz wyceny wartości przenoszonych elementów, a także – sporządzenia dokumentacji TP.
W formularzu TPR przewidziano aż 13 różnych kodów dla typów restrukturyzacji, co pokazuje, jak dużą wagę organy podatkowe przywiązują do tego typu działań.
Refaktury kosztów
Rozliczenia między podmiotami powiązanymi dotyczące kosztów eksploatacyjnych, mediów, utrzymania nieruchomości czy usług administracyjnych również mogą generować obowiązki dokumentacyjne.
Jak minimalizować ryzyko związane z nietypowymi transakcjami?
Żeby ograniczyć ryzyko związane z nietypowymi transakcjami, nie wystarczy tylko dobrze znać przepisy – trzeba mieć wdrożony system identyfikacji takich zdarzeń gospodarczych. Co w praktyce warto zrobić?
- Przeprowadzić mapowanie powiązań i przepływów w grupie – by ustalić, kto z kim i na jakich zasadach współpracuje.
- Wprowadzić checklistę/matrycę oceny transakcji – nie tylko według kontrahentów, ale także zdarzeń gospodarczych.
- Wdrożyć wewnętrzne procedury monitorowania nietypowych transakcji.
- Przeszkolić kluczowych pracowników – księgowość, controlling, dział prawny lub finansowy muszą zwyczajnie wiedzieć, „czego szukać”.
- Konsultować wątpliwe przypadki z doradcą TP – na pewno będzie znał właściwą odpowiedź na pytanie: czy dana transakcja musi zostać przeprowadzona na warunkach rynkowych.
Nietypowe transakcje w dokumentacji TP – podsumowanie
W dokumentacji cen transferowych liczy się nie tylko to, co widać w księgach – ale przede wszystkim to, co wynika z rzeczywistego zachowania stron. W dobie coraz większej szczegółowości raportowania i zainteresowania organów podatkowych nie warto więc lekceważyć nawet pozornie drobnych i nieoczywistych zdarzeń gospodarczych. Jeśli Twoja firma realizuje wymienione powyżej transakcje nietypowe, zawczasu zadaj sobie pytanie: czy to na pewno nie będzie transakcja kontrolowana? Bo dla organu podatkowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami i licznymi interpretacjami indywidualnymi dot. transakcji nietypowych, może być.